Ποιός είναι ο αληθινός χρυσός της Χαλκιδικής. του Σάββα Μπέρδου

Ποιός είναι ο αληθινός χρυσός της Χαλκιδικής.
Σάββας Μπέρδος

Τα γεγονότα των Σκουριών Χαλκιδικής και η υποτιθέμενη επένδυση στην περιοχή φέρνουν στην επιφάνεια ξανά την σχέση που είχε, τα τελευταία χρόνια, το ελληνικό κράτος και τις πολιτικές που ακολούθησε για το φυσικό περιβάλλον στην χώρα μας. Μπορεί να φαίνεται ή να ακούγεται δευτερεύον σε σχέση με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συνάνθρωποί μας σήμερα σε επίπεδο καθημερινής επιβίωσης αλλά δεν είναι καθόλου έτσι όταν υπάρχουν περιοχές άρρηκτα δεμένες με τον φυσικό πλούτο που τους περιβάλλει και που χρόνια τώρα οι επιστήμονες το κατατάσσουν ως έναν σημαντικό και ισχυρό μοχλό ανάπτυξης σε συνδυασμό μάλιστα με την εγχώρια αγροτική παραγωγή που αντιμετωπίζει αντίστοιχη οπισθοδρόμηση και παρακμή.

Ας επανέλθουμε όμως στο παράδειγμα της περιοχής των Σκουριών Χαλκιδικής και ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο αντίλογος που αναφέρεται για την υπεράσπιση του συγκεκριμένου έργου παρά τις βαριές επεμβάσεις στο περιβάλλον έχει να κάνει αφενός με την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) που εγκρίνει το σύνολο των μεταλλευτικών έργων της ευρύτερης περιοχής και αφετέρου με τα οφέλη που θα προκύψουν από την επένδυση αυτή σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο τόσο τοπικά όσο και γενικότερα για την Ελλάδα. Σχετικά με την πολυσέλιδη ΜΠΕ συμπερασματικά κρίνονται οι επιπτώσεις των έργων σε γενικές γραμμές ως «μετρίως σημαντικές, παροδικές και μερικώς ή ολικώς αναστρέψιμες» σε συνδυασμό με τα έργα αποκατάστασης, ενώ για τις σοβαρότερες, μη αναστρέψιμες επιπτώσεις αναφέρει ότι περιορίζονται τοπικά σε μικρή κλιμακα που
δεν επηρεάζουν τις γειτονικές περιοχές και τις δραστηριότητες σε αυτές. Ανατρέχοντας όμως μέσα στην μελέτη και εξετάζοντας προσεχτικά τα στοιχεία που παρατίθονται μπορεί να εξαχθεί ποια πραγματικά είναι η επίπτωση του έργου στο περιβάλλον και την γύρω οικονομία της περιοχής. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε δύο στοιχεία τα οποία είναι κρίσιμα: η παραγόμενη σκόνη και η επικείμενη αποψίλωση του δάσους.


Η ΜΠΕ

α) Η παραγόμενη σκόνη

Σύμφωνα με την ΜΠΕ η παραγωγή σκόνης θα ανέρχεται σε 2.162 τόνους ανα ώρα στους χώρους του μεταλλείου και σε άλλους 954 στους χώρους απόθεσης του μεταλλεύματος (Πίνακας 5.3.9-2 και 3). Για την ανάλυση των στοιχείων αυτών και τον υπολογισμό των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης χρησιμοποιήθηκε ένα μοντέλο προσομοίωσης που βασίζεται στην εξίσωση του Gauss και υποεκτιμά τις συγκεντρώσεις σωματιδίων ΡΜ10 (διαμέτρου μικρότερης από 10 μικρόμετρα) και ΡΜ2,5 (διαμέτρου μικρότερης από 2,5 μικρόμετρα) που είναι το σημαντικότερο πρόβλημα και που προηγουμένως στην ίδια μελέτη έχουν υπολογιστεί περί τους 1.600 τόνους ετησίως (Πίνακας 5.3.9-4 και 5) ενώ απουσιάζουν πλήρως υπολογισμοί για το διοξείδιο του άνθρακα που είναι επίσης πολύ επικίνδυνος ρυπαντής για την υγεία του ανθρώπου. Το μοντέλο γενικά θεωρείται ακατάλληλο για τον υπολογισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης γι’ αυτού του είδους την μεταλλευτική δραστηριότητα (Μελάς Δ. καθ. ΑΠΘ) συνεπώς δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν ρεαλιστικά σενάρια ατμοσφαιρικής ρύπανσης κάτι στο οποίο υστερεί επίσης η συγκεκριμένη μελέτη δίνοντας 4 μόνο σενάρια μετεωρολογικών φαινομένων που είναι ένα μικρό δείγμα των πιθανών μετεοωρολογικών περιπτώσεων. Επιπρόσθετα η αιωρούμενη σκόνη συνεπικουρούμενη από τον άνεμο μπορεί να εξαπλωθεί σε πολύ μεγαλύτερη έκταση και όχι μόνο στην περιοχή του λατομείου επικαθήμενη σε βλάστηση, εδάφη, ύδατα και καλλιέργειες. Αν συνυπολογίσει κανείς την περιεκτικότητα, στην σκόνη αυτή, των βαρέων μετάλλων η απόθεσή της δεν επιβαρύνει απλώς την βλάστηση και τις καλλιέργειες αλλά τις καθιστά και τοξικές με άμεσες και βαριές επιπτώσεις στην υγεία των ζώων και των ανθρώπων. Αρκεί να αναφέρουμε ότι η Χαλκιδική κατέχει σημαντική θέση στην μελισσοκομία όπου σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (2009) υπάρχουν περίπου 814 μελισσοκόμοι 152.385 κυψέλες δηλαδή γύρω στο 9,7% του συνόλου της χώρας. Συνεπώς η ατμοσφαιρική ρύπανση θα είναι καταστροφική για την οικονομία της περιοχής τόσο στην μελισσοκομία που προαναφέρθηκε όσο και κατά αντίστοιχο τρόπο στις καλλιέργειες και την γεωργία της.

β) Η αποψίλωση του δάσους

Στην ίδια μελέτη γίνεται αναφορά στις εκτιμώμενες εκτάσεις κατάληψης για τις ανάγκες του έργου (Πίνακας 5.10.1-1) που δεδομένου του δασικού χαρακτήρα της περιοχής συνιστά αποψίλωση του δάσους σε έκταση πάνω από 2.500 στρέμματα. Η αποψίλωση του δάσους ακολουθείται σε ένα ποσοστό από εκσκαφές και ένα ποσοστό από χώρους απόθεσης και άλλες διεργασίες. Όσον αφορά τις εκσκαφές είναι αυτονόητο ότι η ενέργεια είναι μη αναστρέψιμη χάνεται ο βασικός τροφοδοτικός οργανισμός πάνω στον οποίο ευδοκιμεί η βλάστηση και που αν αφαιρεθεί δεν είναι δυνατόν να αποκατασταθεί και να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση. Όλες οι σχετικές εργασίες αποκατάστασης αποτελούν ένα επιφανειακό μανδύα δασικής βλάστησης. Χρησιμοποιούνται απλά δασικά είδη ώστε να είναι ικανά να αντέξουν τις αφιλόξενες συνθήκες, που αφήνει πίσω η μεταλλευτική δραστηριότητα, και δεν θυμίζουν σε καμία περίπτωση το υψηλής ποιότητας δάσος που η φύση έδωσε με το πέρασμα εκατοντάδων ετών και η άσκηση της δασοπονίας με γνώμονα την αειφορία, προστάτεψε και διατήρησε τις τελευταίες 10ετίες. Στους υπόλοιπους χώρους η μόλυνση τόσο των εδαφών όσο και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με βαριά μέταλλα είναι εξίσου σημαντική και καταστροφική και η οποία μπορεί να επεκταθεί σε πολύ μεγαλύτερη έκταση μέσω της επιφανειακής απορροής και των υπόγειων υδάτων. Μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος αυτής της καταστροφής αν την αντιπαραβάλλουμε με το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα δάση σε συνδυασμό με το κλίμα της περιοχής, σύμφωνα και με τον καθηγητή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ Θεοχάρη Ζάγκα, παράγουν ένα από τα διαυγέστερα και ευγευστότερα νερά.

Η ενέργεια αυτή δεν αποτελεί μόνο βάναυση επέμβαση στο δάσος από οικολογικής άποψης που είναι και το προφανές αλλά αφαιρεί πολύτιμο πόρο από τον οποίο αντλεί οικονομικά οφέλη η τοπική κοινωνία. Η βορειοανατολική Χαλκιδική κατέχει την 5η θέση σε όλη την χώρα από από πλευράς δασοκάλυψης και την 10η θέση από πλευράς παραγωγικών δασών. Μόνο στην Μεγάλη Παναγιά (ένα από τα χωριά της περιοχής) υπάρχουν 5 δασικοί συνεταιρισμοί οι οποίοι ασκούν εντατικά εδώ και 10 ετίες την δασοπονία και αποτελεί βασικό τους έσοδο
Σε όλα αυτά βέβαια υπάρχει και η μεγάλη επιβάρυνση που περιγράφηκε παραπάνω με την παραγόμενη σκόνη η οποία εξαπλώνεται σε όλη την έκταση της δασικής περιοχής υποβαθμίζοντας και μολύνοντάς την. Ένα κομμάτι της μάλιστα προστατεύεται από το δίκτυο Natura και συγκαταλέγεται στα αρχέγονα δάση με ηλικίες που φτάνουν τα 400 και 500 χρόνια.

Αναφέρονται λοιπόν ενδεικτικά αυτές οι δύο περιπτώσεις χωρίς να επεκταθούμε σε άλλες εξίσου σημαντικές για να δείξουμε ότι η ΜΠΕ στις λεπτομέρειές της και όχι ασφαλώς στα πόρισμά της επιβεβαιώνει το αυτονόητο και αυτό που η πράξη έχει δείξει ότι οι μεταλλευτικές δραστηριότητες είχαν ανέκαθεν βαριές επιπτώσεις στο περιβάλλον και η όποια αποκατάσταση επιχειρήθηκε ήταν απλά «μπαλώματα» σε μια προσπάθεια επαναφοράς τουλάχιστον του οπτικού και αισθητικού τομέα. Όλοι θα έχουμε μια κάποια εικόνα ή εμπειρία από περιοχές που γειτονεύουν με λατομεία και εξορυκτικές δραστηριότητες και που η πρώτη μας σκέψη είναι ότι δεν θα θέλαμε να μείνουμε κάπου εκεί κοντά ενώ η διαίσθησή μας λέει ότι όλο και κάποια παρανομία γίνεται. Παράνομες άδειες, κατάληψη δασικής έκτασης, υπέρβαση της φέρουσας μεταλλευτικής ικανότητας της περιοχής κλπ. Το πολιτικό και οικονομικό παρασκήνιο της ιστορίας της «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε». είναι λίγο πολύ γνωστό και δεν επιχειρείται η ανάλυσή του σ’αυτό το άρθρο. Αναφέρεται μόνο θέλοντας να περάσουμε στο δεύτερο βασικό επιχείρημα υπεράσπισης του έργου ότι ό,τι έγινε τότε όπως και σήμερα, έγινε για την διατήρηση των θέσεων εργασίας και την οικονομική «άνθηση» της περιοχής εν μέσω κρίσης.

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ

Πράγματι σε καμία περίπτωση δεν είναι επιθυμητό να χάνονται θέσεις εργασίας ειδικά σήμερα και είναι εντυπωσιακά τα νούμερα που δίνονται για την δημιουργία 1.500 θέσεων εργασίας και άλλων 3000 χιλιάδων παρελκόμενων υπηρεσιών. Κανείς όμως δεν ανέφερε ότι αυτές οι εργασίες έχουν ημερομηνία λήξης και ότι για το συγκεκριμένο έργο είναι τα 11 έτη από σήμερα, με μοναδική περίπτωση παράτασής τους η επέκταση του έργου και σε άλλες περιοχές με νέες εκσκαφές, νέες αποψιλώσεις μέχρι να καταστραφεί πλήρως ο φυσικός πλούτος του τόπου και να μην υπάρχει πια τι άλλο να εξορύξουμε. Όπως επίσης δεν αναφέρθηκε ποτέ ο αριθμός των ανθρώπων που θα χάσουν το εισόδημά τους από τον αντίκτυπο της μεταλλευτικής δραστηριότητας, είτε είναι γεωργοί, είτε κτηνοτρόφοι, είτε μελισσοκόμοι, υλοτόμοι, καστανοπαραγωγοί, ρητινοσυλλέκτες και τόσοι άλλοι που εξασκούσαν ανέκαθεν αυτά τα επαγγέλματα άρρηκτα δεμένοι με τον τόπο τους και που η φύση τον προίκισε να είναι από τους πιο καθαρούς και παραγωγικούς στην χώρα μας. Η αξία δε του χρυσού που κρύβεται στην γη της Χαλκιδικής για την συγκεκριμένη διάρκεια του έργου δεν ήρθε ποτέ σε αντιπαραβολή με την αξία της γης που θα χαθεί και που είναι διαχρονική ούτε ποτέ κανένας επενδυτής ή πολιτικός θέλησε να υπολογίσει πόση είναι η δυναμική αυτής της γης με αυτά που προσφέρει από άποψη αύξησης της παραγωγής της και κοινωνικού, σε τελική ανάλυση, οφέλους.

Δυστυχώς είναι πολύ βεβαρημένο το παρελθόν της πολιτείας και των κυβερνητικών πολιτικών σχετικά με το περιβάλλον και ειδικότερα με τις δασικές εκτάσεις ώστε να πιστέψουμε ότι ξαφνικά πρέπει να θυσιάσουμε τουλάχιστον 2500 στρέμματα υψηλού δάσους για τα «κοινό καλό» και το «δημόσιο συμφέρον». Εν συντομία θα αναφέρουμε την μαράζωση της Δασικής Υπηρεσίας από το 1980 μέχρι σήμερα με ελάχιστες προσλήψεις αναλογικά με το μέγεθος των δασικών εκτάσεων που πρέπει να διαχειριστούν, και την γενικότερη παρακμή της με απαρχαιωμένα μέσα και υποδομές. Όπως και την μεταφορά το 1998 της δασοπυρόσβεσης από την Δασική Υπηρεσία στο Πυροσβεστικό Σώμα με τραγικό αποτέλεσμα τα χιλιάδες στρέμματα καμμένης γης λόγω κακού συντονισμού και του άπειρου προσωπικού των πυροσβεστών σε δασικές πυρκαγιές. Φτάσαμε να έχουμε τον τρίτο στόλο εναέριων πυροσβεστικών μέσων στον κόσμο και να καιγόμαστε 10 φορές περισσότερο σε σχέση με την 10 ετία του 70 και του 80. Σ’ αυτό βέβαια συνέβαλαν και άλλοι λόγοι που δεν είναι άσχετοι με την γενικότερη δασική πολιτική που εξετάζουμε και που θα δούμε παρακάτω. Το αποκορύφωμα όμως των κακόβουλων πρακτικών και των πραγματικών προθέσεων, όλων ανεξαιρέτως, των κυβερνήσεων που πέρασαν από τον τόπο μας, από το 2000 μέχρι σήμερα ήταν η εξοργιστική τους επιμονή να αλλάξουν μέχρι και το Σύνταγμα (αρ. 24 και 117) σχετικά με το δάσος και τις δασικές εκτάσεις ώστε να είναι ευκολότερη η επέμβαση σ’αυτό χωρίς στιβαρό νομικό πλαίσιο.

Επειδή όμως παραπάνω αναφέρθηκε ότι οι δυνατότητες ενός παραγωγικού δάσους όπως της Χαλκιδικής είναι πολύ μεγαλύτερες από τις τρέχουσες, πόσο μάλλον για το τμήμα που εξετάζουμε που πρόκειται να αποψιλωθεί, θα αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία ώστε να γίνει πιο κατανοητό. Από το 1986 και μετά το ΠΔ 126/86 (κατ’ επιταγή του Ν. 1541/85) υποβάθμισε την λειτουργία των δασικών συνεταιρισμών και μετέβαλε τους υλοτόμους σε «εμπόρους ξυλείας» με αποτέλεσμα να συγκομίζουν μόνο τον ξυλώδη όγκο που απέφερε περισσότερο κέρδος ενώ το υπόλοιπο παρέμενε να σαπίζει στο δάσος αποτελώντας πρώτης τάξεως καύσιμη ύλη και συμβάλλοντας έτσι στα παρατράγουδα που αναφέραμε παραπάνω με τις δασικές πυρκαγιές. Παράλληλα η συνολική παραγωγή κωνοφόρων και πλατυφύλλων μειώθηκε κατά 28,2%, ενώ η συνολική ετήσια παραγωγή τεχνικού ξύλου στην χώρα μειώθηκε κατά 52% σε σχέση με το 1986. Η δε εγχώρια παραγωγή ξυλείας μειώθηκε κατά 35,7% με συνέπεια να αυξηθούν οι εισαγωγές από το εξωτερικό επηρεάζοντας άμεσα το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών της χώρας (Γκατζογιάννης Σ., Δημόσια συζήτηση επί του ΣΝ για τους δασικούς συνεταιρισμούς). Με λίγα λόγια η ελληνική ύπαιθρος άρχισε να μαραζώνει όταν παραδοσιακά ήταν τόπος εργασίας και απασχόλησης ακόμα και τις πιο δύσκολες εποχές που πέρασε η χώρα μας. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις οι σχετικές με τα δασικά προϊόντα ανθούσαν την 10ετία του 80 ενώ σήμερα κλείνουν ακόμα και οι πιο μεγάλες όπως Κρατική Βιομηχανία Ξύλου της Καλαμπάκας.

Επομένως τα δάση της βορειοανατολικής Χαλκιδικής δεν έτυχαν καλύτερης μεταχείρισης. Παρότι το 34% της ευρύτερης έκτασης είναι παραγωγικά δάση και άλλο 35% μη παραγωγικών (αειφύλλων πλατυφύλλων με την δική τους όμως οικολογική και κοινωνική συνεισφορά) το ελληνικό κράτος «στρουθοκαμηλίζει» κοιτάζοντας τον υπόγειο χρυσό αδιαφορώντας χρόνια ολόκληρα για το αληθινό χρυσάφι που υπάρχει πάνω από το έδαφος με το δάσος, το νερό, τον αέρα και τον ήλιο σε αφθονία και που μένει αναξιοποίητο. Σε μία εποχή μάλιστα που οι άνθρωποι ζητούν ολοένα και περισσότερες διεξόδους προς την φύση και τα αγαθά που προσφέρει, πολίτες που μέχρι σήμερα ζούσαν στις πόλεις και που η ανεργία τους οδήγησε να καλλιεργούν αγροτικές εκτάσεις και να διαβιούν αξιοπρεπώς αυτοί και οι οικογένειές τους, το ελληνικό κράτος προορίζει τους Έλληνες να γίνουν τρωγλοδύτες ατέλειωτων υπόγειων σηράγγων στον βωμό ενός πρόσκαιρου κέρδους.

Υπάρχουν πραγματικά χίλιοι δύο τρόποι να επενδύσει κανείς στην ελληνική ύπαιθρο και ποτέ δεν ζητήθηκε η γνώμη και η συμβολή των επιστημόνων και κυρίως των ανθρώπων που ζούνε στις περιοχές αυτές. Σήμερα η αγορά μας δείχνει τον δρόμο με κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης σε νέου είδους ενέργεια (pellets, μπριγκέτες, ξυλοκάρβουνα) αγροτουριστικές πρακτικές που διασυνδέονται με την φύση κ.α. που προσφέρουν άμεσο κέρδος σε όσους θέλουν να τον ακολουθήσουν και με σύμμαχο την αειφορία και την βιώσιμη ανάπτυξη. ‘Ετσι λύνεται το πρόβλημα τις άμεσης διαβίωσης των συμπολιτών μας και κερδίζεται το στοίχημα ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης (που οι εκάστοτε κυβερνήσεις εξαγγέλλουν σε όλους τους τόνους αλλά ποτέ δεν πραγματοποιούν), που θα στηρίζεται στην ντόπια παραγωγή, την αποκέντρωση, την διατήρηση των πληθυσμών της υπαίθρου στον τόπο τους, την πράσινη ανάπτυξη και ένα περιβάλλον που θα μπορούν να απολαμβάνουν και να αξιοποιούν και οι επόμενες γενιές.

Τα κέντρα αποφάσεων της Αθήνας έκριναν με την στήριξη του Δημάρχου του Δήμου Αριστοτέλη κου Πάχτα, ότι σ’ αυτό τον τόπο όπως περιγράφηκε παραπάνω, η καλύτερη επένδυση και το μέλλον της ΒΑ Χαλκιδικής είναι η εξόρυξη Χρυσού με την συνδρομή των Καναδών χρυσωρύχος. Αλήθεια ρώτησαν οι εθνοσωτήρες μας, τους Καναδούς επενδυτές, τι θα γινόταν στον Καναδά αν εκεί που δρομολογούνταν μεταλλευτικές δραστηριότητες υπάρχουν υπεραιονόβια δέντρα και παραλίες όπως της Χαλκιδικής;


Αθήνα 7-5-2013

Σάββας Μπέρδος



ΠΗΓΕΣ:

*Μελέτη Περιβ/κών Επιπτώσεων Μεταλλευτικών – Μεταλλουργικών Εγκαταστάσεων της Εταιρείας Ελληνικός Χρυσός στην Χαλκιδική

*Πόρισμα της επιτροπής Μελών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ σχετικά με την εξόρυξη χρυσού στην Χαλ/κή.

*Δημήτριος Μελάς, Αν. Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος, ΑΠΘ «Παρατηρήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον οι οποίες παρουσιάζονται στη ΜΠΕ της Εταιρείας Ελληνικός Χρυσός στην Χαλκιδική».

*Θεοχάρης Ζάγκας, Πρόεδρος Ελληνικής Δασολογικής Εταιρείας, ομιλία σε Ημερίδα για τα Δάση της ΒΑ Χαλκιδικής.

*Γκατζογιάννης Σ., Δημόσια συζήτηση επί του ΣΝ για τους δασικούς συνεταιρισμούς.